![]() |
|
Lenguas Aparai y Wayana. Vocabulario Aparai.
Aparai | Portugués | Español | Inglés |
Aparai | Portugués | Español | Inglés |
---|---|---|---|
aja | minha mãe | mi madre | my mother |
antykyo | piloto do barco | piloto del barco | pilot |
amaro | tucano | tucán | toucan |
apoto | fogo | fuego | fire |
aranta | macaco guariba | mono aullador | guariba monkey |
arawa | papagaio | loro | parrot |
arimi | macaco | mono | ape, monkey |
araku | aracu, esp. de peixe | aracu, esp. de pescado | araku, a kind of fish |
aroko | tomar, beber | tomar, bibir | to drink |
aruma | arumã, palha de arumã | paja de arumã | arumã straw |
axi | perna | pierna | leg |
axkaru | vara | vara | stick |
aya | mãe | madre | mother |
aya(a)na | rukuyene, o povo | rukuyene, el pueblo | the rukuyene people |
azamo | pulga | pulga | flea |
banaré | amigo | amigo | friend |
chilicoto | estrela | estrella | star |
eary | corda | cuerda | rope, cord |
emanatiri | seio, mama | seno, mama | breast, mamma |
emè'nónko | aurora, romper do dia | aurora, amanecer | aurora, dawn |
eperu | fruta | fruta | fruit |
erere | mosca | mosca | fly |
erotua, erutua | homem | hombre | man |
esenyaka'make | trabalhador | trabajador | worker |
eutua | homem | hombre | man |
exan | rir | reir | to laugh |
junsety | meu cabelo | mi pelo | my hair |
kana | peixe, esp. de | esp. de pescado | a kind of fish |
kanawa | canoa | canoa | canoe |
kapaxi | tatu | armadillo | armadillo |
kasurunpo | miçanga velha | mostacilla vieja | old glass beads |
konopo | chuva | lluvia | rain |
konxkene | frio | frío | cold |
kujujuari | socoí | garza | hern |
kutei | garrafa | botilla | bottle |
majoe | baixado, esp. de peixe | especie de pescado | a kind of fish |
mamsari | jacamim | esp. de árbol | a kind of tree |
manaty | peito | pecho | chest |
moino | bom dia | buen dia | good morning |
mone | faixa estomacal; ali | faja del vientre; allí | belly band; there |
morotoino | então | entonces | then |
mosa | alto | alto | high |
moxamare | junto | junto | together |
muru-muru | criança, filho | niño, hijo | child, son |
mypa | costas | espaldas | back |
myta | boca | boca | mouth |
nae | ter | tener | to have |
napi | batata doce | camote | sweet potato |
napo | mulher | mujer | woman |
nono | terra | tierra | soil |
nuno | lua | luna | moon |
o 'ma | animal | animal | beast |
onto'pano | cumaru | ||
opi | remédio | remedio | medicine, drug |
orymo | menina | niña | young girl |
osekumu | joelho | rodilla | knee |
osema | caminho | camino | trail |
oya | para você | para usted | to you |
osene | espelho | espejo | mirror |
pakira | caititu | jabalí mayor | a king of pig |
pana | orelha | oreja | ear |
papa | meu pai | mi padre | my father |
parúru | banana | banano, plátano | banana |
peryrynpo | peixe velho | pescado viejo | old fish |
pisa | gato | gato | cat |
pitiko | pequeno | pequeño | small, little |
poetome | jovem | joven | young |
pone | piranha | piraña | piranha fish |
popula chichi | sol | sol | sun |
porenpo | marisco velho | marisco viejo | old shellfish |
puti | pium, esp. de mosquito | esp. de zancudo | a kind of mosquito |
pymy | pescoço | cuello | neck |
rato | faca | cuchillo | knife |
ruto | seiva | savia | sap |
sakura | bebida | brebaje | drink |
sawi | banana | banano, plátano | banana |
surui | surui | ||
taky | arco | arco | bow |
tam | avô | abuelo | grandfather |
tám | avó | abuela | grandmother |
tamuchi | chefe | jefe | chief |
tamyn | fumo, tabaco | tabaco | tobacco |
tantchiato | meio dia | médio día | noon |
tapyi | casa | casa | house |
tarara | trovão | trueno | thunder |
tawauna | peixe, esp. de | esp. de pescado | a kind of fish |
topu | pedra | piedra | stone |
tuna | água | agua | water |
tyaxiry | perna dele mesmo | pierna de él mismo | his own leg |
unse'po | cabelo | cabello, pelo | hair |
upupuru | ali adiante | allí adelante | over there |
xo'ro | tudo | todo | all |
waku | estômago | estómago | stomach |
wewe | madeira | madera | wood |
zary | folha | hoja | leaf |
zopino | embaixo | abajo | under |
zumome | grande | grande | large |
zuno | medo | miedo | fear |
Las lenguas Aparai y Wayana pertenecen a la familia lingüística Caribe. Habladas por las tribus de los mismos nombres que habitan las regiones fronterizas entre Brasil, Surinam y la Guayana Francesa.
Los adultos hablan dos o tres lenguas (aparai, wayana, portugués) y en algunos casos las de comunidades vecinas (tiriyó, wajãpi, aluku).
En Brasil la lengua aparai es predominante al estar incluida en la alfabetización de la población, sin embargo en las últimas décadas la wayana comenzó a ganar prestigio entre los más jóvenes al permitir la comunicación con los grupos wayana y tiriyó de Surinam y la Guayana Francesa.
Fuente:
https://pib.socioambiental.org/es/povo/aparai
Vocabulario: http://www.indios.info/. KOEHN, Edward; KOEHN, Sally (ILV). Citado por SCHULLER, Rodolph R., en Revista Americana, 1911. Gr. Caribe; Rios Maicuru, Paru e Jari no norte do Pará.